科布多

科布多（满语：ᡴᠣᠪᡩᠣ，穆麟德转写：Kobdo；蒙古语：ᠬᠣᠪᠳᠤ，鲍培转写：Qobdo，西里尔字母：Ховд），一作和卜多，原为中国清代城名，后用作地区名。雍正八年（1730年）始筑科布多城（今蒙古国科布多省省会）。乾隆二十六年（1761年）置科布多参赞大臣，统辖杜尔伯特部及阿尔泰山一带诸部落。此后，科布多参赞大臣管辖的地域也被称为“科布多”。其辖地大致相当于今蒙古国科布多省、巴彦乌列盖省、乌布苏省大部分地区，俄罗斯与阿尔泰边疆区东南部、阿尔泰共和国、及图瓦共和国唐努山以南地区，中国新疆阿勒泰地区乌伦古河-额尔齐斯河以北，哈萨克斯坦东哈萨克斯坦州东北一隅。同治三年（1864年），科布多西北的阿尔泰淖尔乌梁海被俄国割占。1907年，分阿尔泰山一带置阿尔泰。外蒙古独立后，科布多于1912年被外蒙古军队占领，分属杜尔伯特达赖汗部（蒙古语：Дөрвөд Далай хан аймаг）和乌恩卓格里图汗部（蒙古语：Үнэн Зоригт Хан аймаг）管理。1919年，北洋军占领外蒙古，科布多地区由北洋政府设官治理。1921年蒙古革命后，北洋军被驱逐出境，外蒙古执政的蒙古人民党废除封建王公盟旗制度，于1923年将二部合并为“钦达木尼乌拉省”（Чандмань уулын аймаг）。1931年2月，行政区划变更，在钦达木尼乌拉省的基础上设立乌布苏省和科布多省^[1]。

沿革[编辑]

清代初年，科布多一带各部落附属于蒙古准噶尔部。乾隆年间征伐准噶尔，卫拉特蒙古杜尔伯特部、辉特部及乌梁海各部陆续归附。乾隆二十六年（1761年），以扎拉丰阿为科布多参赞大臣，驻科布多城。嘉庆末，科布多参赞大臣统辖八部三十二旗：

杜尔伯特部十六旗
- 杜尔伯特左翼十一旗（赛音济雅哈图左翼盟）
  - 杜尔伯特汗旗（特固斯库鲁克达赖汗旗）
  - 杜尔伯特左翼中旗
  - 杜尔伯特左翼中左旗
  - 杜尔伯特左翼中前旗
  - 杜尔伯特左翼中后旗
  - 杜尔伯特左翼中上旗
  - 杜尔伯特左翼中下旗
  - 杜尔伯特左翼中前左旗
  - 杜尔伯特左翼中前右旗
  - 杜尔伯特左翼中后左旗
  - 杜尔伯特左翼中后右旗
- 杜尔伯特右翼三旗（赛音济雅哈图右翼盟）
  - 杜尔伯特右翼前旗
  - 杜尔伯特右翼前右旗
  - 杜尔伯特右翼中右旗
- 辉特部二旗（附牧于杜尔伯特部）
  - 辉特下前旗（附杜尔伯特右翼）
  - 辉特下后旗（附杜尔伯特左翼）
札哈沁部二旗
- 札哈沁三等信勇公旗
- 札哈沁总管旗
科布多额鲁特部一旗
- 额鲁特总管旗
明阿特部一旗
- 明阿特旗
阿尔泰乌梁海七旗
- 阿尔泰乌梁海左翼四旗：副都统旗、散秩大臣旗、总管旗二
- 阿尔泰乌梁海右翼三旗：散秩大臣旗、总管旗二
阿尔泰淖尔乌梁海二旗
- 阿尔泰淖尔乌梁海总管旗二
新土尔扈特部二旗（青塞特奇勒图盟）
- 新土尔扈特左旗
- 新土尔扈特右旗
新和硕特部一旗
- 新和硕特旗

同治三年（1864年），中俄签订《勘分西北界约记》，阿尔泰淖尔乌梁海被俄国割占。不久新疆各地爆发民变，塔尔巴哈台借科布多所属阿尔泰乌梁海一带安置流民。同治六年（1867年），于新土尔扈特部布伦托海置布伦托海办事大臣，以李云麟为之。同治八年（1869年）裁撤布伦托海办事大臣，布伦托海事务仍由科布多参赞大臣管辖。光绪三十二年十二月（1907年初），置阿尔泰办事大臣，阿尔泰乌梁海、新土尔扈特、新和硕特三部改隶阿尔泰。

宣统三年（1911年）武昌起义发生后，外蒙古的王公们在沙俄支持下拥立第八世哲布尊丹巴呼图克图为博克多汗，宣布外蒙古独立，随后派兵进攻乌里雅苏台和科布多。杜尔伯特汗噶勒章那木济勒和那朝克道尔吉贝子（Нацагдорж бэйс）效忠清朝，仍听科布多参赞大臣溥𨬔节制。然而，噶勒章那木济勒的长子图们德勒格尔扎布（蒙古语：Түмэндэлгэржав）宣誓向博克多汗效忠，并利用自己的影响力，使科布多地区的大部分王公均归附了博克多汗国。1912年5月，黑喇嘛丹毕坚赞、马克思尔扎布等率外蒙古军队围困科布多城。北洋政府电令新疆督军杨增新派兵援救，但新疆援军因俄国阻挠等原因迟迟不能开拔。8月，博克多汗国攻陷科布多城（蒙古语：Ховдыг чөлөөлөх байлдаан），驱逐了溥𨬔，不久科布多全境皆被博克多汗国占领。战后，博克多汗国在科布多地区的赛音济雅哈图左翼盟（Сайн заяатын зүүн гарын чуулган）设杜尔伯特达赖汗部（蒙古语：Дөрвөд Далай хан аймаг）（Дөрвөд Далай хан аймаг），归杜尔伯特汗图们德勒格尔扎布统领，下辖12旗；在赛音济雅哈图右翼盟（Дөрвөдийн Сайн заяатын баруун гарын чуулган）设乌恩卓格里图汗部（蒙古语：Үнэн Зоригт Хан аймаг）（Үнэн Зоригт Хан аймаг），归卓里克图汗索特那木札木柴统领，下辖15旗。

1923年，蒙古人民党执政当局依据山川河流对全国省、县进行改名，左、右两翼盟的两个艾马克被合并为“钦达木尼乌拉省”（Чандмань уулын аймаг），原杜尔伯特达赖汗部更名为“杜尔伯特达赖汗旗”（Дөрвөд Далай ханы хошуу）、原乌恩卓里克图汗部更名为“巴彦钦达木尼乌拉旗”（Баянчандмань уулын хошуу）。1931年2月，行政区划变更，在钦达木尼乌拉省的基础上设立乌布苏省和科布多省。

科布多地区的旗[编辑]

科布多地区下属以下的旗：

清代旗名	博克多汗时期旗名	设立时间	始封者	下属苏木数	备注
赛音济雅哈图左翼盟/杜尔伯特达赖汗部
赛音济雅哈图左翼盟中右旗 Дөрвөдийн Сайн заяатын зүүн гарын чуулганы дундад баруун хошуу	巴特尔扎萨克旗 Баатар засгийн хошуу	1755	Дамиран	2	^[2]
赛音济雅哈图左翼盟中左旗 Дөрвөдийн Сайн заяатын зүүн гарын чуулганы дундад зүүн хошуу	岱青扎萨克旗 Дайчин засгийн хошуу	1754	Сэвдэн		^[3]
赛音济雅哈图左翼盟杜尔伯特汗旗 Дөрвөдийн Сайн заяатын зүүн гарын чуулганы Дөрвөд ханы хошуу	杜尔伯特达赖汗旗 Дөрвөд Далай ханы хошуу	1754	Цэрэн	10	^[4]
赛音济雅哈图左翼盟中上旗 Дөрвөдийн Сайн заяатын зүүн гарын чуулганы дундад дээд хошуу	济农扎萨克旗 Жонон засгийн хошуу	1754	Машбат	1	^[5]
赛音济雅哈图左翼盟中后左旗 Дөрвөдийн Сайн заяатын зүүн гарын чуулганы дундад хойд зүүн хошуу	墨尔根扎萨克旗 Мэргэн засгийн хошуу	1754	Гүншар	1	^[6]
赛音济雅哈图左翼盟中前旗 Дөрвөдийн Сайн заяатын зүүн гарын чуулганы дундад өмнөд хошуу	萨如拉札萨克旗 Саруул засгийн хошуу	1754	Ган	1	^[7]
赛音济雅哈图左翼盟中后旗 Дөрвөдийн Сайн заяатын зүүн гарын чуулганы дундад хойд хошуу	彻辰扎萨克旗 Сэцэн засгийн хошуу	1754	Батмөнх	1	^[8]
赛音济雅哈图左翼盟中前右旗 Дөрвөдийн Сайн заяатын зүүн гарын чуулганы дундад өмнөд баруун хошуу	卫征扎萨克旗 Үйзэн засгийн хошуу	1754	Банжур	1	^[9]
赛音济雅哈图左翼盟中后右旗 Дөрвөдийн Сайн заяатын зүүн гарын чуулганы дундад хойд баруун хошуу	胡日查扎萨克旗 Хурц засгийн хошуу	1754	Бар	1	^[10]
赛音济雅哈图左翼盟中后左旗 Дөрвөдийн Сайн заяатын зүүн гарын чуулганы дундад өмнөд зүүн хошуу	伊泰扎萨克旗 Эетэй засгийн хошуу	1754	Өвгөн	1	^[11]
赛音济雅哈图左翼盟中上旗 Дөрвөдийн Сайн заяатын зүүн гарын чуулганы дундад доод хошуу	额尔德尼扎萨克旗 Эрдэнэ засгийн хошуу	1754	Сэвдэн	1	^[12]
赛音济雅哈图左翼盟中旗 Дөрвөдийн Сайн заяатын зүүн гарын чуулганы дундад хошуу	恩赫扎萨克旗 Эрх засгийн хошуу	1754	Цэрэнмөнх	1	^[13]
赛音济雅哈图右翼盟/乌恩卓里克图汗部
科布多参赞大臣下属阿尔泰乌梁海右翼散秩大臣旗 Алтайн урианхайн баруун гарын сул сайдын хошуу	阿尔泰乌梁海右翼达尔罕扎萨克旗 Алтайн Урианхайн баруун гарын Дархан засгийн хошуу	1756		4	^[14]
科布多参赞大臣下属阿尔泰乌梁海右翼总管旗 Алтайн урианхайн баруун гарын бүгдийн даргын хошуу	阿尔泰乌梁海右翼萨如拉扎萨克旗 Алтайн Урианхайн баруун гарын Саруул засгийн хошуу	1756		3	^[15]
科布多参赞大臣下属阿尔泰乌梁海左翼散秩大臣旗 Алтайн урианхайн зүүн гарын сул сайдын хошуу	阿尔泰乌梁海伊特格木吉图扎萨克旗 Алтайн Урианхайн Итгэмжит засгийн хошуу	1756		1	^[16]
科布多参赞大臣下属阿尔泰乌梁海右翼散秩大臣旗 Алтайн урианхайн баруун гарын сул сайдын хошуу	阿尔泰乌梁海右翼的玉斯特扎萨克旗 Алтайн Урианхайн баруун гарын Ёст засгийн хошуу	1756		4	^[17]
科布多参赞大臣下属阿尔泰乌梁海左翼总管旗 Алтайн урианхайн зүүн гарын бүгдийн даргын хошуу	阿尔泰乌梁海左翼卓里克图扎萨克旗 Алтайн Урианхайн зүүн гарын Зоригт засгийн хошуу	1756		3	^[18]
赛音济雅哈图右翼盟前右旗 Дөрвөдийн баруун гарын Сайн заяатын чуулганы өмнөд баруун этгээдийн хошуу	毕希勒尔图扎萨克旗 Бишрэлт засгийн хошуу	1754	Гандорж	2	^[19]
赛音济雅哈图右翼盟中右旗 Дөрвөдийн баруун гарын Сайн заяатын чуулганы дундад баруун этгээдийн хошуу	厄鲁尔图扎萨克旗 Ерөөлт засгийн хошуу	1754	Гэндэн	2	^[20]
科布多参赞大臣下属阿尔泰乌梁海左翼总管旗 Алтайн урианхайн зүүн гарын бүгдийн даргын хошуу	额泰扎萨克旗 Эетэй засгийн хошуу	1756		2	^[21]
赛音济雅哈图右翼盟前旗（扎萨克和硕亲王旗） Дөрвөдийн Сайн заяатын баруун гарын чуулганы өмнөд засаг хошой чин вангийн хошуу	乌恩卓里克图汗旗 Үнэн зоригт ханы хошуу	1754	Цэрэн-Увш	12	^[22]
科布多参赞大臣下属扎哈沁总管旗 Ховдын сайдын харьяа захчины захчины бүгдийн даргын хошуу	扎哈沁彻辰扎萨克旗 Захчины сэцэн засгийн хошуу	1778		4	^[23]
科布多参赞大臣下属扎哈沁公旗 Ховдын сайдын харьяа захчины захчины гүнгийн хошуу	西扎哈沁扎萨克贝子旗 Захчины өрнөд засаг бэйсийн хошуу	1755	Мамуд	1	^[24]
科布多参赞大臣下属阿尔泰乌梁海左翼副都统旗 Алтайн урианхайн зүүн гарын мэйрэн зангийн хошуу	楚图勒图扎萨克旗 Зүтгэлт засгийн хошуу	1756	Чулуун	4	^[25]
科布多参赞大臣下属明阿特总管旗 Ховдын сайдын харьяа мянгадын бүгдийн даргын хошуу	明阿特岱青扎萨克旗 Мянгадын дайчин засгийн хошуу	1766		1	^[26]
科布多参赞大臣下属额鲁特总管旗 Ховдын сайдын харьяа Өөлдийн бүгдийн даргын хошуу	额鲁特卫征札萨克旗 Өөлдийн Үйзэн засгийн хошуу	1764		1	^[27]
赛音济雅哈图右翼盟下后旗 Дөрвөдийн баруун гарын Сайн заяатын чуулганы доод хойт хошуу	苏吉格图扎萨克旗 Сүжигт засгийн хошуу	1754	Лувсан	1	^[28]

注释[编辑]

参考文献[编辑]

嘉庆重修《大清一统志》
光绪《钦定大清会典事例》，全国图书馆文献缩微复制中心影印殿本
《清史稿》，中华书局点校本
谭其骧等，1974，《中国历史地图集》，北京：中国地图出版社

[1] Ховд хот. Монголын түүх.

[2] Баатар засгийн хошуу (Төгс хүлэг далай хан аймаг)

[3] Дайчин засгийн хошуу (Төгс хүлэг далай хан аймаг)

[4] Дөрвөд Далай ханы хошуу (Төгс хүлэг далай хан аймаг)

[5] Жонон засгийн хошуу (Төгс хүлэг далай хан аймаг)

[6] Мэргэн засгийн хошуу (Төгс хүлэг далай хан аймаг)

[7] Саруул засгийн хошуу (Төгс хүлэг далай хан аймаг)

[8] Сэцэн засгийн хошуу (Төгс хүлэг далай хан аймаг)

[9] Үйзэн засгийн хошуу (Төгс хүлэг далай хан аймаг)

[10] Хурц засгийн хошуу (Төгс хүлэг далай хан аймаг)

[11] Эетэй засгийн хошуу (Төгс хүлэг далай хан аймаг)

[12] Эрдэнэ засгийн хошуу (Төгс хүлэг далай хан аймаг)

[13] Эрх засгийн хошуу (Төгс хүлэг далай хан аймаг)

[14] Алтайн Урианхайн баруун гарын Дархан засгийн хошуу (Үнэн зоригт хан аймаг)

[15] Алтайн Урианхайн баруун гарын Саруул засгийн хошуу (Үнэн зоригт хан аймаг)

[16] Алтайн Урианхайн Итгэмжит засгийн хошуу (Үнэн зоригт хан аймаг)

[17] Алтайн Урианхайн баруун гарын Ёст засгийн хошуу (Үнэн зоригт хан аймаг)

[18] Алтайн Урианхайн зүүн гарын Зоригт засгийн хошуу (Үнэн зоригт хан аймаг)

[19] Бишрэлт засгийн хошуу (Үнэн зоригт хан аймаг)

[20] Ерөөлт засгийн хошуу (Үнэн зоригт хан аймаг)

[21] Эетэй гүнгийн хошуу (Үнэн зоригт хан аймаг)

[22] Үнэн зоригт ханы хошуу (Үнэн зоригт хан аймаг)

[23] Захчины сэцэн засгийн хошуу (Үнэн зоригт хан аймаг)

[24] Захчин гүнгийн хошуу (Үнэн зоригт хан аймаг)

[25] Зүтгэлт засгийн хошуу (Үнэн зоригт хан аймаг)

[26] Мянгадын дайчин засгийн хошуу (Үнэн зоригт хан аймаг)

[27] Өөлдийн Үйзэн засгийн хошуу (Үнэн зоригт хан аймаг)

[28] Сүжигт засгийн хошуу (Үнэн зоригт хан аймаг)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]